Historie: 'Ze probeerden zijn hoofd eraf te rukken!'

In een klein sportwagentje, gereden door een vrij forse Amerikaanse man met assistent-dokter Peter Byles in een spagaat tussen de kofferbak en de voorstoelen, vloog prof. dr. Sid Watkins achter de zojuist gestarte Formule 1 bolides aan. Met het zweet op zijn voorhoofd stuurde de Amerikaan in de chicane te dik over de kerbstones waardoor het autootje gelanceerd werd. "We are in the air!" kon Watkins nog gillen terwijl zijn collega loskwam uit de spagaat en gewichtloos door de auto vloog. De auto kwam met een klap terug op het asfalt. Hoewel geland op alle vier de wielen kon de auto ternauwernood doorrijden. Watkins gebood de bestuurder het circuit af te sturen en terug te gaan naar de pits. Zo eindigde de eerste poging om met een medical car achter het startveld aan te rijden. Het gebeurde tijdens de Grand Prix van de Verenigde Staten op Watkins Glen in het jaar 1978, precies twee weken na de fatale startcrash op het circuit van Monza.

Startcrashes

De reden voor Sid Watkins om te besluiten tot het inzetten van een medical car die de eerste ronde achter het veld aan zou rijden is echter minder hilarisch. Twee weken daarvoor, tijdens de Grand Prix van Italië op het altijd als gevaarlijk beschouwde Monza, ontvouwde zich bij de start een gruwelijk incident waarbij Ricardo Patrese (op de foto de goudbruine Arrows halverwege links, daarnaast de McLaren van Hunt te zien) op het gras kwam en na overcorrigeren James Hunt de Lotus van Ronnie Peterson induwde. Peterson's Lotus ramde de vangrail, brak doormidden en vatte direct vlam. Minstens zeven andere auto's werden ook uitgeschakeld, waaronder die van Carlos Reutemann, Vittorio Brambilla, Clay Regazzoni en Hans Stück. Watkins greep zijn spullen en rende samen met de circuitdokter naar de plek van het incident. Echter, de Italiaanse Carabinieri had het gebied afgezet en liet behalve de ambulances en de brandweer niemand toe. Wisten zij veel wie die Brit in een keurig geperst pak was. Watkins mocht er niet langs en moest toezien hoe Peterson minutenlang onbehandeld naast zijn auto lag en hoe Brambilla, die een wiel tegen zijn hoofd had gekregen en buiten westen in zijn auto zat, zonder gestabiliseerd te zijn een ambulance ingesmeten werd. De anesthesist die met Watkins meeliep kreeg bij een poging langs de Carabinieri te komen zelfs een knuppel in zijn maag. Watkins gaf het op en liep terug naar het medisch centrum om Peterson daar op te wachten. De Zweed was stabiel en bij zinnen, maar kwam die nacht toch te overlijden door complicaties na geopereerd te zijn aan zijn verbrijzelde benen. Watkins was teleurgesteld in de raceorganisatie, Ecclestone was woest. Na overleg met Bernie, Niki Lauda en Jackie Stewart werd besloten om een auto in te zetten die de eerste ronde achter het veld aan zou rijden. In Amerika debuteerde het concept terwijl het in Canada op veel weerstand vanuit de raceorganisatie stuitte. De eerste race van het seizoen 1979, tijdens de Grand Prix van Argentinië, zag Watkins hoe de organisatie bewust een auto te laat ter beschikking stelde, zonder sleutels en zonder chauffeur. Verderop ging het wederom ernstig mis toen zes auto's op hoge snelheid crashten. Watkins moest snel handelen en besloot op een wegrijdende pick-up vol marshals te springen.

De veranderingen van 1979

Karma. Zo zou je de startcrash tijdens de Grand Prix van Argentinië kunnen noemen. De crash op Monza was klaarblijkelijk genoeg reden om de volgauto in te zetten. De organisatie in Argentinië saboteerde dit echter en kwam er op pijnlijke wijze achter dat dit een fout was. Dit keer liep het gelukkig goed af. Alleen Nelson Piquet raakte licht gewond aan zijn voet. Niki Lauda hielp hem uit zijn auto en grapte dat de marshals de helm van Piquet's hoofd probeerden te trekken maar vergeten waren de gesp los te maken, "they were trying to pull his f****** head off!" Een geamuseerde Lauda vertelt dat hij per ongeluk op Piquet's hand ging staan toen hijzelf zich over de helm ontfermde, "this gave him something else to yell about, apart from his foot!" Bij de herstart kreeg Watkins dit keer wél een auto tot zijn beschikking en de Grand Prix kon ongehinderd doorgaan. De toon was gezet om nu serieus de medische faciliteiten te verbeteren. En dat gebeurde dan ook. In deel 1 is gezegd dat er tussen 1967 en 1978 maar liefst veertien coureurs om het leven kwamen. Tussen 1979 en vandaag de dag zijn vijf coureurs overleden aan de gevolgen van een crash. Uiteraard is dit mogelijk gemaakt door het samenspel van autoveiligheid, circuitveiligheid en -eigenschappen, ontwikkeling van de helm en raceoveral, dus het zegt niet zoveel over de verdiensten van Watkins zelf. Echter, het feit dat na de aanstelling van Watkins geen enkele coureur is overleden op het circuit door een snellere en efficiëntere medische respons zegt daarentegen wél wat.* Toen het seizoen van 1979 onderweg was had Watkins carte blanche om de organisatie aan te pakken en mocht geen enkele sessie beginnen zonder zijn goedkeuring. Er kwamen doktersposten op meerdere plekken langs de circuits, de volgauto werd de standaard, de eerste medische interventieauto kwam stand-by te staan aan het einde van de pitstraat, medische evacuatie gebeurde uitsluitend via helikopter, ziekenhuizen moesten schriftelijk vaststellen dat zij gedurende het raceweekend 24 uur per dag gereed zouden staan en lukte het Watkins zelfs om bij verscheidene Grands Prix een Learjet paraat te hebben staan voor wanneer een gewonde coureur vervoerd moest worden naar een gespecialiseerde kliniek in Verweggistan. 1979 was echter een jaar van 'trial-and-error' en veel raceorganisaties probeerden nog altijd sommige plannen te dwarsbomen. Zo hield Watkins een race tussen een helikopter en een ambulance nadat de organisatie had verzekerd dat de ambulance sneller zou zijn dan de heli en kwam hij er meer dan eens achter dat sommige doktersposten onbemand waren. In 1981 reed hij met oud Ferrari-coureur Phil Hill en de chef medische dienst dr. Piano een rondje om Imola toen hij langs het circuit een dokterspost zag met maar één dokter, terwijl dit er altijd twee moeten zijn. Dr. Piano sprak de man in het Italiaans aan, maar vergat eventjes dat Phil Hill door zijn carrière bij Ferrari vloeiend Italiaans sprak en zachtjes de volgende uitwisseling voor Watkins kon vertalen, "You'd better find your colleague and get his arse back to his post as quickly as possible, because the big bastard in the front [Watkins] is kicking up shit about his absence!" Watkins en Hill konden hun lach niet inhouden.

Na 1979

Het notitieboekje van Watkins toont dat er bergen verzet moesten worden voordat circuitfaciliteiten een efficiëntie hadden bereikt waarmee het leven van coureurs niet meer afhing van geluk, maar van professionele responsie. Laten we even een kijkje nemen naar wat er allemaal moest gebeuren voordat de Formule 1 een tijd in ging van relatieve veiligheid, op het rampjaar van 1982 en de drama’s op Imola in 1994 en Suzuka in 2014 na.

               Zweden:                             nieuw medisch centrum, helikopter

               Frankrijk (Dijon):               nieuw medisch centrum, volgauto bij de start

               Oostenrijk:                        nieuwe uitrusting voor het medisch centrum (wordt nu geleend)

               Nederland:                        vergroting medisch centrum en meer uitrusting

               Italië (Imola):                    nieuw medisch centrum (geen tenten)

               Italië (Monza):                  communicatie en houding van organisatie

               V.S.:                                    nieuw medisch centrum

               Argentinië:                        circuitveiligheid en volgauto bij de start

               Zuid-Afrika:                       reparatie medisch centrum en meer medisch personeel

               Spanje:                               circuitveiligheid en uitrusting van de ambulance

               België:                                medisch centrum (geen tenten)

               Monaco:                            volgauto bij de start

               GB (Brands Hatch):          nieuw medisch centrum

               Duitsland:                          nieuw medisch centrum

Sommige raceorganisaties beriepen zich op hun autonomie. Het feit dat een Britse arts kan bepalen wat er geconstrueerd dient te worden op bijvoorbeeld Amerikaans grondgebied (gp van Long Beach) is volgens hen wettelijk ongegrond. Bernie Ecclestone diende de organisaties van repliek. Zodra hij aankwam op het circuit met zijn eigen organisatie (FOCA) was het internationaal grondgebied geworden en hadden zij enkel 'ja' te knikken. Dit was uiteraard ouderwets lulkoek, maar wie 'nee' zei tegen Bernie kon het ouderwetse 'paardenhoofd' in bed vinden. De organisaties begonnen met het aanpassen van hun faciliteiten en de Formule 1 bewoog langzaamaan weg van haar morbide reputatie.

Volgende week het derde en laatste deel.

*De 23-jarige Riccardo Paletti is officieel in het ziekenhuis overleden na gecrasht te zijn bij de start van de Canadese grand prix in 1982. Eenmaal bevrijd uit zijn bolide had hij geen hartslag meer, maar werd nog tot en met zijn arriveren bij het ziekenhuis gereanimeerd en later pas dood verklaard.